Κλείνουν φέτος 150 χρόνια από την γέννηση της μεγάλης, αλλά άγνωστης στην Ελλάδα, Αμερικανίδος συγγραφέως Γουϊλα Κάθερ. Μια παραδοσιοκράτισσα της λογοτεχνίας που έμεινε διάσημη για τα βιβλία της για τους πιονέρους της Νεμπράσκα στα τέλη του 19ου αιώνα (Ω Πιονέροι, Η Αντωνία,όπως την ήξερα) και ένα από τα καλύτερα Καθολικά (η για να μην μένουμε σε ταμπέλες Χριστιανικά) μυθιστορήματα, το “Ο Θάνατος έρχεται για τον Αρχιεπίσκοπο” Έτσι ημέρες που είναι αποφασίσαμε να τιμήσουμε την μνήμη και της προσφοράς με ένα άρθρο γραμμένο από ένα από τους ανθρώπους που κατάλαβαν την σκέψη της καλύτερα. (Αβαλον των Τεχνών)
Από τον Bradley J. Birzer*
Η ζωή της Κάθερ
Κοιτάζοντας ενάμιση αιώνα πίσω, πιθανά δεν θα ήταν σοφό να έχουμε στοιχηματίσει στην επιτυχία της Κάθερ. Γεννήθηκε στη Βιρτζίνια και οι γονείς της την μετέφεραν στο νοτιότερο σημείο της κεντρικής Νεμπράσκα (λίγα μίλια από τη συνοριακή γραμμή του Κάνσας και μόλις 15 περίπου μίλια από το γεωγραφικό κέντρο των 48 πολιτειών). Ήταν η μεγαλύτερη από επτά παιδιά και οι γονείς της τη δίδαξαν στο σπίτι (ή το αντίστοιχο εκείνης της εποχής) μαζί με τους γείτονές τους, ανατρέφοντάς την σε περιβάλλον με μετανάστες από τη Γερμανία, Πολωνία, Βοημία, Μοραβία, Σουηδία και Ρωσία. Που και πού έφταναν στο Red Cloud Αμερικανοί Ινδιάνοι, καθώς και Αμερικανοί αφρικανικής καταγωγής. Όλη αυτή η κοινότητα μεταναστών με φόντο τις γυμνές από δέντρα Μεγάλες Πεδιάδες, γοήτευε την Κάθερ. Εκεί, ως νεαρή γυναίκα, βίωσε αυτά που οι περισσότεροι κοινωνιολόγοι φαντάζονται μόνο στα πιο τρελά τους όνειρα. Για την Κάθερ είχαν σημασία οι διάφοροι λαοί και οι κάτοικοι της περιοχής, αλλά είχε σημασία και η ίδια η περιοχή.
Τότε η Διάνοια του Διαχωρισμού, το σπουδαίο, ελεύθερο πνεύμα που αναπνέει σε όλη του την έκταση, πρέπει να έσκυψε χαμηλότερα από ποτέ στην ανθρώπινη θέληση. Η ιστορία κάθε χώρας ξεκινά στην καρδιά ενός άνδρα ή μίας γυναίκας.
Πιονέροι στην Νεμπράσκα στα τέλη του 19ου αιώνα
Αυτά έγραψε η Κάθερ για την πρώτη της σπουδαία ηρωΐδα, την Αλεξάνδρα, στο O Pioneers!.
Αποφοιτώντας από το Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα, στο Λίνκολν, το 1895, η Κάθερ ταξίδεψε στα ανατολικά για να εργαστεί ως δημοσιογράφος σε σκανδαλοθηρικό περιοδικό. Κέρδισε αξιοσημείωτη προσοχή και φήμη στο διάσημο και δημοφιλές περιοδικό McClures και αφοσιώθηκε πλήρως στη συγγραφή των μυθιστορημάτων της το 1912. Στα πολλά της έργα περιλαμβάνονται τα: April Twilights (Tα σούρουπα του Απριλίου, 1903), Alexander’s Bridge (Η γέφυρα Αλεξάντερ, 1912), O Pioneers! (Ω Πιονέροι, 1913), The Song of the Lark (Το τραγούδι του κορυδαλλού, 1915), My Ántonia (Η Αντωνία, όπως την έζησα, 1918), Youth and the Bright Medusa (Η νεολαία και η λαμπρή μέδουσα, 1920), One of Ours (Ένας από εμάς, 1922) για το οποίο κέρδισε το Βραβείο Πούλιτζερ, Μία Χαμένη Κυρία (A Lost Lady, 1923), The Professor’s House (Το σπίτι του καθηγητή, 1925), Ο Θανάσιμος Εχθρός μου (My Mortal Enemy, 1926), Death Comes to the Archbishop (Ο θάνατος έρχεται για τον Αρχιεπίσκοπο, 1927), Shadows on the Rock (Σκιά στον βράχο, 1931), Obscure Destinies (Άγνωστα πεπρωμένα, 1932) και Lucy Gayheart (Λούσυ Γκαίηχερτ, 1935).
Κάποια στιγμή στη δεκαετία του 1920, έγιναν ξεκάθαρες οι μη-προοδευτικές απόψεις της Κάθερ και η αριστερά την απεχθανόταν. Πέθανε, δυστυχώς, σε λογοτεχνική αφάνεια από την οποία διασώθηκε μόνο μετά το θάνατό της.
Οι Κριτικοί: Σχεδόν Όλα Λάθος
Πολυάριθμοι λόγιοι εξέτασαν το έργο της Κάθερ, αποδομώντας το και προσπαθώντας να διαπιστώσουν ποια ήταν. Αυτό που χάνουν σχεδόν όλοι οι συγγραφείς σχετικά με την Κάθερ (παρακαλώ, επιτρέψτε μου λίγη εύλογη υπεροψία για αυτό τον ισχυρισμό) είναι ο έντονος Ανθρωπισμός της (με την έννοια του Ίρβινγκ Μπάμπιτ και του Πωλ Έλμερ Μορ) και τον ακόμα πιο έντονο Χριστιανικό Ανθρωπισμό της. Αν και ανατράφηκε ως Βαπτίστρια, αργότερα επέλεξε την Αγγλικανική θρησκεία και έγινε μία πολύ πιστή Αγγλο-Καθολική, που πάντα αγαπούσε (αλλά ήταν αγάπη αναμεμιγμένη με λίγο φόβο) τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.
Ως ένας από τους λίγους λόγιους που κατανοεί την Κάθερ, ο Ραλφ Μακίνερνυ ήξερε ότι κανείς δεν θα μπορούσε ποτέ να κατανοήσει την Κάθερ εκτός εάν τη θεωρήσει Ρωμαιοκαθολική συγγραφέα. Το να τη θεωρήσει οτιδήποτε άλλο, θα συνέχιζε και θα συνεχίσει να κατευθύνει την κριτική στη λήθη.
Και ο Μακίνερνυ είχε δίκιο. Οποιοσδήποτε σκεπτόμενος αναγνώστης του The Professor’s House, Death Comes ή του Shadows on the Rock θα ήταν εσκεμμένα τυφλός για να μη διακρίνει την αγάπη της Κάθερ για τη Ρωμαϊκή εκκλησία. Επιπρόσθετα, όσοι από εμάς είμαστε Καθολικοί θα μπορούσαμε να πούμε ένα μικρό ευχαριστώ στο Θεό που η Κάθερ ποτέ δεν εντάχθηκε επίσημα στην Εκκλησία. Γιατί; Επειδή της έδινε τη δυνατότητα να πιστεύει χωρίς να είναι μία από τους Πιστούς. Για παράδειγμα, στο Death Comes, η Κάθερ παρουσιάζει τους επισκόπους και τους καρδινάλιους της Ρώμης ως ήπιους, βελούδινους και παρηκμασμένους. Φυσικά, πρόκειται για το έτος 1848 και τα πράγματα επρόκειτο σύντομα να αλλάξουν δραματικά στο Βατικανό. Όμως, γυρίζοντας στα Νοτιοανατολικά της Αμερικής, γνωρίζουμε τον Πατέρα (τώρα Επίσκοπο) Λατούρ.
«Μα, είναι φανταστικό» ψέλλισε, κλείνοντας τα μάτια του για να τα ξεκουράσει από την αδιάκριτη συνεχή παρουσία του τριγώνου. Όταν άνοιξε ξανά τα μάτια του, το βλέμμα του έπεσε αμέσως πάνω σε έναν κέδρο που είχε διαφορετικό σχήμα από τους άλλους. Δεν ήταν ένα δέντρο με χοντρό κορμό, αλλά με ένα γυμνό, στραβό κορμό, ίσως 10 πόδια ψηλό, που στην κορυφή χωριζόταν σε δύο οριζόντια, επίπεδα κλαδιά, με μία μικρή πράσινη τούφα στο κέντρο, λίγο επάνω από το διαχωρισμό των κλαδιών. Η ζωντανή βλάστηση δεν θα μπορούσε να αποτυπώσει με μεγαλύτερη ακρίβεια το σχήμα του Σταυρού. Ο ταξιδιώτης ξεπέζεψε, έβγαλε από την τσέπη του ένα πολύ φθαρμένο βιβλίο και βγάζοντας το καπέλο του, γονάτισε στη βάση του δέντρου που είχε το σχήμα του σταυρού. Κάτω από το παλτό ιππασίας του, φτιαγμένο από δέρμα ελαφιού, φορούσε μαύρα άμφια, με τη γραβάτα και το κολλάρο ενός κληρικού. Ένας νεαρός παπάς, με τις προσευχές του, και ένας στους χίλιους παπάδες. Αυτό το έβλεπε κανείς με μία μόνο ματιά. Το σκυμμένο του κεφάλι δεν έμοιαζε με κεφάλι ενός συνηθισμένου ανθρώπου –ήταν φτιαγμένο για να στεγάσει μία εκλεπτυσμένη ευφυία. To μέτωπό του ήταν καθαρό, γενναιόδωρο, στοχαστικό, τα χαρακτηριστικά του όμορφα και κάπως αυστηρά. Υπήρχε μία μοναδική κομψότητα στα χέρια του που φαίνονταν κάτω από τα μανίκια με τα κρόσσια του παλτού από δέρμα ελαφιού. Όλα έδειχναν ότι επρόκειτο για έναν άνδρα ευγενούς καταγωγής – γενναίου, ευαίσθητου, ευγενικού. Οι τρόποι του, ακόμα κι όταν ήταν μόνος του στην έρημο, ήταν αρχοντικοί. Είχε κάποιου είδους ευγένεια προς τον εαυτό του, προς τα ζώα του, προς τον κέδρο στον οποίο γονάτισε και προς το Θεό στον οποίο απευθυνόταν. – Γουΐλα Κάθερ, Death Comes for the Archbishop.
Θεέ μου, ποιος θέλει να ζήσει σε μία ενορία με έναν παπά που κάνει μία αδύναμη και ιδρωμένη χειραψία, που ψευδίζει, και είναι ανίκανος να κοιτάξει το ποίμνιό του στα μάτια; Θα προτιμήσω έναν αρρενωπό παπά, κάθε φορά! Φέρε μου έναν Πατέρα Μπράϊαν Στάνλεϊ! Φέρε μου έναν Επίσκοπο Λατούρ. Αυτό είναι που η Κάθερ κατανοεί και εκφράζει τόσο καλά. Ωστόσο, διαβάστε οποιαδήποτε κριτική για την Κάθερ και πιθανότατα θα δείτε διάφορα μοτίβα/ερωτήματα: ήταν λεσβία η Κάθερ; (ποιος ξέρει και ποιος νοιάζεται;), ήταν κατά των μαύρων; (όχι), και ήταν τόσο απλοϊκή όσο η γραφή της; (όχι!).
Ο Χριστιανικός Ανθρωπισμός της Κάθερ
Αναλογιστείτε αυτό το μακροσκελές αλλά σπουδαίο απόσπασμα από ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματά της, το The Professor’s House:
Εγώ δεν θεωρώ την επιστήμη ως φάση της ανθρώπινης εξέλιξης. Μας έχει δώσει πολλά έξυπνα παιχνίδια. Φυσικά, αποσπούν την προσοχή μας από τα πραγματικά προβλήματα και εφόσον τα προβλήματα δεν μπορούν να λυθούν, υποθέτω ότι θα έπρεπε να είμαστε ευγνώμονες για την απόσπαση της προσοχής μας. Όμως, το γεγονός είναι ότι το ανθρώπινο μυαλό, το μεμονωμένο μυαλό, πάντα γινόταν πιο ενδιαφέρον όταν ασχολούνταν με τους παλιούς γρίφους, ακόμα κι αν δεν τους καταλάβαινε καθόλου. Η επιστήμη δεν μας έχει δώσει καμία νέα έκπληξη, εκτός από τις επιφανειακές εκπλήξεις που νιώθουμε όταν παρακολουθούμε τη «μαστοριά» και την επιδεξιότητα των δαχτύλων. Δεν μας έχει δώσει πιο πλούσιες απολαύσεις, όπως μας έδωσε η Αναγέννηση, ούτε καμία νέα αμαρτία – ούτε μία! Στην πραγματικότητα, μας κλέβει και τις παλιές. Είναι το εργαστήριο και όχι ο Αμνός του Θεού που παίρνει τις αμαρτίες του κόσμου. Θα συμφωνήσετε ότι δεν υπάρχει μεγάλη έξαψη σε μία σωματική αμαρτία. Ήμασταν καλύτερα όταν ακόμα και το πεζό θέμα της λήψης τροφής μπορούσε να έχει το μεγαλείο μίας αμαρτίας. Δεν πιστεύω ότι βοηθάς τους ανθρώπους κάνοντας ασήμαντη τη συμπεριφορά τους – τους κάνεις πιο φτωχούς”. – Ο καθηγητής Γκόντφρυ Σαιντ Πήτερ στο “Σπίτι του Καθηγητή” (The Professor’s House).
Αυτή είναι η Κάθερ στα καλύτερά της. Και, ειλικρινά, είναι ο καλύτερος ορισμός του Χριστιανικού Ανθρωπισμού που έχω συναντήσει ποτέ και που συναγωνίζεται οποιονδήποτε ισχυρισμό του Κρίστοφερ Ντώσον ή του Ράσελ Κερκ. Και όσοι με διαβάζετε, γνωρίζετε πόσο πολύ επαινώ την Κάθερ. Η Κάθερ απλώς «το πιάνει», ενώ οι κριτικοί της όχι. Αλλά μη βασίζεστε μόνο σε αυτά που λέω εγώ. Διαλέξτε μία νουβέλα της Κάθερ (πωλούνται σε όμορφες εκδόσεις από τη Vintage). Δεν θα το μετανιώσει ούτε το μυαλό σας ούτε η ψυχή σας.
* Ο Μπράντλεϋ Τζ Μπρίτζερ είναι συνιδρυτής του ηλεκτρονικού περιοδικού The Imaginative Conservative. Eχει γράψει τα βιβλία: In Defense of Andrew Jackson (Προς Υπεράσπιση του Άντριου Τζάκσον) ,Russell Kirk: American Conservative (Ράσελ Κέρκ: Ενας Αμερικανός Συντηρητικός), American Cicero: The Life of Charles Carroll (Αμερικανός Κικέρων: Η ζωή του Τσαρλς Κάρρολ) , Sanctifying the World: The Augustinian Life and Mind of Christopher Dawson (Αγιοποιώντας τον Κόσμο: Η Αυγουστιανή ζωή και σκέψη του Κρίστοφερ Ντώσον) , J.R.R. Tolkien’s Sanctifying Myth: Understanding Middle-Earth (“Ο Αγιοποιητικός Μύθος του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν: Κατανοώντας την Μέση Γή”) και έχει συνεπιμεληθεί την ανθολογία κειμένων The American Democrat and Other Political Writings by James Fenimore Cooper (Ο Αμερικανός Δημοκράτης και άλλα Πολιτικά Κείμενα του Τζέημς Φέννιμορ Κούπερ)
