Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλο
– «Ἐγέρθητε οἱ νωθεῖς, μὴ πάντοτε χαμερπεῖς, οἱ συγκάμπτοντες εἰς γῆν τὴν ψυχήν μου λογισμοί, ἐπάρθητε καὶ ἄρθητε εἰς ὕψος θείας ἀναβάσεως…
Από τον Οίκο της Μεταμορφώσεως
Ο νους μου τρέχει στα παιδικά χρόνια τέτοια μέρα. Στον μεγαλοπρεπή ναό του Παντοκράτορα της Άνω Πόλης στην Πάτρα, ο ανεπανάληπτος Μητροπολίτης Πατρών Νικόδημος, εισόδευε ηγεμονικά για να χοροστατήσει στην ακολουθία του όρθρου της εορτής. Άμα τη ανόδω του στον θρόνο έψαλλε πανηγυρικά τις καταβασίες «Σταυρόν χαράξας» στο αργό μέλος του Πέτρου Πελοποννησίου (απέξω, φυσικά, κατά την πατριαρχική τάξη) και στη συνέχεια την θ’ ωδή της εορτής, συνεπαίρνοντάς μας με το «Δεῦτέ μοι πείθεσθε λαοί, ἀναβάντες εἰς τὸ ὄρος τὸ Ἅγιον…», που ερμήνευε με απαράμιλλο ενθουσιασμό.
Προλάβαμε και τα ζήσαμε, ως μοναδικά λειτουργικά γεγονότα!
Σημειώνει ο Μανόλης Χατζηγιακουμής για τις Καταβασίες του Σταυρού, που ηχογράφησε με τον μακαριστό Δεσπότη: «Το μέλος σ’ αυτές, ομόλογο απόλυτα και πάλι προς την ιδέα του ποιητικού κειμένου, είναι το ίδιο εκφραστικό και πλούσιο, περισσότερο ωστόσο εμβατηριακό και μεσόφωνο. Επίσης, η ερμηνεία, εμφαντική και εύφωνη, κυριαρχείται και εδώ από την αυτεπίγνωση και την άνεση της λειτουργικής εμπειρίας και πράξης. Και επιπλέον, ηχεί με λαμπρό και διαυγές ηχόχρωμα, με εύρος, με αρχοντική και επιβλητική διατύπωση, ακόμη με λιτά και, ταυτόχρονα, πλουσιότυπα μελίσματα. Ένα όντως εξαιρετικό μέλος σε μια, κατά συγκυρίαν, εξαιρετική εκτέλεση.»
– Διψασμένοι για λίγη λάμψη όρους Θαβώρ
Ελύτης, Παλίντροπον
– ΓΕΓΟΝΟΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
Έφερνα γύρους μες στον ουρανό και φώναζα
Με κίνδυνο ν’ αγγίξω μια ευτυχία
Σήκωσα πέτρα και σημάδεψα μακριά
Μιλημένη από τον ήλιο η Μοίρα
Έκανε πως δεν έβλεπε
Και το πουλί του κοριτσιού πηρ’ ένα ψίχουλο θαλάσσης
και αναλήφτη.
Ελύτης, από Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά
– Και κάθε τέτοια μέρα ακούω τη Νεφέλη φωτεινή, του μακαρίτη δασκάλου μας Μιχάλη Αδάμη. Μια σπουδαία εκτέλεση του έργου από την Cappella Romana του Αλέξανδρου Λίγκα παραθέτουμε εδώ.
Μιχάλης Αδάμης: Νεφέλη φωτεινή, για οκτάφωνη μεικτή χορωδία (1999).
Ερμηνεύει το σύνολο Cappella Romana (Records Album: Live in Greece 2012), υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Λίγκα.
Το κείμενο του χορωδιακού κομματιού είναι δύο καθίσματα από τον όρθρο της εορτής της Μεταμορφώσεως, σε ήχο δ’ και μέλος Παλατινόν. Ένα ιδιαίτερο μέλος που ονομάστηκε έτσι γιατί – κατά την παράδοση – άρεσε στους Βασιλείς.
Να υπογραμμίσουμε ότι η επιλογή των δύο αυτών τροπαρίων δεν είναι καθόλου τυχαία. Συμπυκνώνουν το γεγονός και το θεολογικό βάθος της εορτής της Μεταμορφώσεως. Μη ξεχνάμε ότι ο Αδάμης ήταν και θεολόγος. Ήξερε πολύ καλά την ορθόδοξη υμνογραφία, η οποία αποτελεί, φυσικά, και την πρώτη και κύρια ύλη για τα έργα του τα εμπνευσμένα από την υμνολογία και το βυζαντινό μέλος.
Ἐπὶ τὸ ὄρος τὸ Θαβώρ, μετεμορφώθης, Ἰησοῦ, καὶ νεφέλη φωτεινή, ἐφηπλωμένη ὡς σκηνή, τοὺς Ἀποστόλους τῆς δόξης σου κατεκάλυψεν· ὅθεν καὶ εἰς γῆν ἐναπέβλεπον, μὴ φέροντες ὁρᾶν τὴν λαμπρότητα, τῆς ἀπροσίτου δόξης τοῦ προσώπου σου, ἄναρχε Σῶτερ Χριστὲ ὁ Θεός, ὁ τότε τούτοις, τὸ φῶς σου λάμψας, φώτισον τὰς ψυχάς ἡμῶν.
Ἐπὶ τὸ ὄρος τὸ Θαβώρ, μετεμορφώθης ὁ Θεός, ἀναμέσον Ἠλιού, καὶ Μωϋσέως τῶν σοφῶν, σὺν Ἰακώβῳ καὶ Πέτρῳ καὶ Ἰωάννῃ, ὁ Πέτρος δὲ συνών, ταῦτά σοι ἔλεγε· Καλόν ὧδέ ἐστι, ποιῆσαι τρεῖς σκηνάς, μίαν Μωσεῖ, καὶ μίαν Ἠλίᾳ, καὶ μίαν σοὶ τῷ Δεσπότῃ Χριστῷ, ὁ τότε τούτοις, τὸ φῶς σου λάμψας, φώτισον τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Το έργο Νεφέλη Φωτεινή, είναι ενδεικτικό της χορωδιακής γραφής του Αδάμη: πολυμελωδική, πολυρυθμική και πολυχορική. Το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα πυκνό και προκύπτει από εξαιρετικά λεπτοδουλεμένες σχέσεις συνηχήσεων επάλληλων οριζόντιων διαδοχών.
Θα λέγαμε πως το έργο αυτό του Αδάμη (διάρκεια 10′) μας εισάγει σε μια μυσταγωγική έκσταση και αποτελεί μια ηχητική εικόνα της Μεταμορφώσεως. Ένα έργο καθαρά πνευματικό και απόλυτα μουσικό.
ΘΕΩΡΗΜΑ
Η Μεταμόρφωση
Κάτω απ’ την Ακρόπολη χτισμένοι
ήμασταν νεκροί φυλακισμένοι
ένοχοι κριθήκαμε και ξένοι
για την χώρα για την οικουμένη
Βγήκαμε παιδιά μιας μάνας χήρας
ήμασταν γεννήματα της μοίρας
γίναμε εκφραστές μιας βίας στείρας
μείναμε οι χορδές μισές μιας λύρας
Καθιστός ο βίος των Αγίων
σε δωμάτια λαϊκών πορνείων
μες στις μυρωδιές των μαγειρείων
συντελείται ο νόμος των οργίων
Ήρθαμε ψυχροί σαν τον αγέρα
Ήταν νύχτα ήταν μια Δευτέρα
και με πείσμα πάθος και φοβέρα
φέραμε το μίσος την χολέρα
Καθιστή η μνήμη των αρχείων
στα δωμάτια λαϊκών ξενοδοχείων
στις περγαμηνές των υπουργείων
συντελείται ο νόμος των Αγίων.
Στίχοι-μουσική: Μάνος Χατζιδάκις
Από τις Μπαλάντες της Οδού Αθηνάς
Τραγουδούν: Νένα Βενετσάνου, Βασίλης Λέκκας,
Ηλίας Λιούγκος, Έλλη Πασπαλά