Έντονο το στοιχείο της τοπικής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής, πέτρινα καλντερίμια και όμορφα κτίρια, πέτρινα ή χρωματιστά, αποτελούν τα βασικά χαρακτηρισικά στις παραδοσιακές συνοικίες σε διάφορες πόλεις της Βόρειας Ελλάδας.
Τα πιο γραφικά σημεία τους αποτελούν πραγματικά στολίδια για την Έδεσσα, τη Βέροια και την Καστοριά, που μέσα από τη γλυκιά μελαγχολία που τα χαρακτηρίζει ταξιδεύουν τον επισκέπτη πίσω στο χρόνο.
Βαρόσι, Έδεσσα
Το Βαρόσι, που σημαίνει οχυρό, στην ουσία αποτέλεσε την πρώτη συνοικία που δημιουργήθηκε στην Έδεσσα ως εξέλιξη του βυζαντινού οικισμού που αναπτύχθηκε στο χώρο της ακρόπολης και της αρχαίας πόλης.
Τα σπίτια και τα κτίριά του, πρόκειται για λαϊκές κατοικίες αλλά και κάποια αρχοντικά, χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα, ενώ διακρίνονται για την χαρακτηριστική παραδοσιακή μακεδονίτικη αρχιτεκτονική. Διώροφα κτίσματα με προεξοχές, ανοιχτό καλυπτόμενο εξώστη και κεραμοσκεπή, εσωτερική αυλή και ημιυπαίθριους χώρους, τα λεγόμενα χαγιάτια, γύρω από αυτή.
Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Γερμανοί έκαψαν το μεγαλύτερο μέρος της συνοικίας, καθώς λόγω της θέσης της χρησίμευε ως κέντρο των αντιστασιακών. Στα αδιαμφισβήτητα ατού του, η απεριόριστη θέα προς την εύφορη πεδιάδα της Κεντρικής Μακεδονίας.
Μπαρμπούτα, Βέροια
Η Μπαρμπούτα είναι η παλιά εβραϊκή συνοικία της Βέροιας, δίπλα στον ποταμό Τριπόταμο. Χτισμένη με μια καθαρά αμυντική πολεοδομική συγκρότηση είναι απομονωμένη από την υπόλοιπη πόλη και περίκλειστη. Χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα σπίτια της συνοικίας είναι χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, με μόνα ανοίγματα μια στοά που οδηγεί στην Εβραϊκή Συναγωγή και ακόμα ένα αντιδιαμετρικά απέναντι από το πρώτο.
Περίτεχνα αρχοντικά κτίρια χαρακτηριστικής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής των Εβραίων εμπόρων, πλάι σε μικρότερα και πιο απλά σπίτια των ανθρώπων του μόχθου, λιθόστρωτα σοκάκια για γραφικές γωνιές που δημιουργούν την αίσθηση ότι έχεις μπει σε χρονομηχανή. Μέχρι και σήμερα διατηρούνται περίπου πενήντα παλιά σπίτια -σε κάποια από αυτά παρατηρούνται ακόμη εβραϊκές επιγραφές- ενώ όλα, μαζί με την Εβραϊκή Συναγωγή, αναστηλώθηκαν το 1977.
Ντολτσό, Καστοριά
Το Ντολτσό και το Απόζαρι είναι δύο καλά κρυμμένα σημεία της Καστοριάς, σε κοντινή απόσταση από τη λίμνη Ορεστιάδα, που ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο. Πρόκειται για τις δύο πιο γραφικές γειτονιές της Καστοριάς με πέτρινα δρομάκια, εντυπωσιακά διατηρητέα αρχοντικά χαρακτηριστικής μακεδονικής αρχιτεκτονικής και όμορφα διαμορφωμένους ξενώνες που κλέβουν τις εντυπώσεις και «ανταγωνίζονται» σε ομορφιά και νοσταλγία την λίμνη Ορεστιάδα.
Στην περιοχή αξίζει να επισκεφτεί κανείς το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα με πλούσιο φωτογραφικό υλικό και κειμήλια των Αγωνιστών Μακεδονομάχων, καθώς και το Λαογραφικό Μουσείο που ταξιδεύει σε παλιότερες εποχές και δίνει στους επισκέπτες του μια γεύση από το πώς ζούσαν κάποτε οι ντόπιοι